Achtergrond

Aanleiding NEMESIS

Voor 1996 was er geen goede informatie over de psychische gezondheid van Nederlanders. Er was niet bekend hoe vaak psychische aandoeningen zoals depressie en angst voorkwamen in de algemene bevolking. Daarom vroeg het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan het Trimbos-instituut om een landelijke representatieve bevolkingsstudie naar de psychische gezondheid en het zorggebruik hiervoor uit te voeren.

NEMESIS-1 werd uitgevoerd in 1996-1999 met drie meetmomenten. In 2007 werd de tweede NEMESIS-studie (NEMESIS-2) gestart met een nieuwe groep Nederlanders. NEMESIS-2 werd uitgevoerd in 2007-2018 met vier meetmomenten. De eerste meting van NEMESIS-3 is uitgevoerd van november 2019 tot en met maart 2022. In NEMESIS-3 wordt ongeveer drie jaar na het vorige interview opnieuw met iemand gesproken over haar of zijn psychische gezondheid en welzijn. Daarom start in januari 2023 de tweede meting bij dezelfde groep mensen. Aan elke NEMESIS-studie namen zo’n 6.000-7.000 mensen deel. In de paragraaf Kenmerken van NEMESIS kunt u meer lezen over de afzonderlijke studies.

Waarom de studie NEMESIS?

Het belangrijkste doel van NEMESIS is om zicht te krijgen op:

• Het vóórkomen (prevalentie), het nieuw ontstaan (incidentie) en het beloop van veelvoorkomende psychische aandoeningen (zoals depressies, angsten en problemen met gebruik van alcohol of drugs) in de bevolking.
• De veranderingen over de tijd in het vóórkomen van psychische aandoeningen.
• De groepen die een verhoogd risico hebben psychische aandoeningen te ontwikkelen.
• De gevolgen van psychische aandoeningen voor de persoon zelf en de samenleving (zoals het functioneren en het gebruik van zorg).

NEMESIS geeft een veel breder beeld van de psychische gezondheid dan patiëntonderzoek en registratiecijfers. Lang niet iedereen met klachten zoekt namelijk contact met een zorgprofessional. Daarnaast komen in de klinische praktijk relatief vaak de mensen die al (zware) psychische klachten hebben. Het ontstaan van psychische problematiek en het beloop van relatief lichte klachten kan dan niet worden onderzocht. De NEMESIS-studie maakt gebruik van een aselecte steekproef van personen uit de algemene bevolking. De steekproef van elke NEMESIS-studie is representatief. Dat betekent dat de respondenten aan de studie goed overeen komen met alle volwassenen in Nederland op een aantal belangrijke kenmerken (zoals leeftijd, geslacht en opleiding). Zo kunnen we uitspraken doen over de gehele bevolking.

Hoe wordt NEMESIS uitgevoerd?

NEMESIS wordt uitgevoerd door het Trimbos-instituut met financiering van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Ongeveer 100 speciaal voor de studie getrainde interviewers van een professioneel veldwerkbureau voeren de gesprekken met de respondenten. Die gesprekken duren gemiddeld ongeveer anderhalf uur en vinden bijna altijd thuis bij de respondent plaats.

Om veelvoorkomende psychische aandoeningen te bepalen maakt NEMESIS gebruik van het klinische instrument de CIDI. Dit instrument kan worden afgenomen door getrainde interviewers zonder klinische achtergrond. De CIDI is een volledig gestructureerd interview: het antwoord op een vraag leidt volgens vaste regels tot de volgende vraag. De CIDI vraagt naar symptomen van psychische aandoeningen en naar de last die mensen daarvan ondervinden. Uit de antwoorden valt af te leiden of voldaan werd aan de criteria van een psychische aandoening. Hierbij wordt zoveel mogelijk uitgegaan van de meest recente versie van het diagnostische handboek van psychische aandoeningen, de DSM (zie ook Kenmerken van NEMESIS). Naast de CIDI wordt een aanvullende vragenlijst afgenomen waarin onderwerpen zoals demografie, zorggebruik en algemeen functioneren aan de orde komen. Nieuwe NEMESIS-studies worden vaak uitgebreid met onderwerpen die nog niet eerder zijn onderzocht. Zo is in NEMESIS-2 voor het eerst gekeken naar het vóórkomen van ADHD en gedragsstoornissen in de kindertijd. In NEMESIS-3 is aandacht voor de gevolgen van corona. Ook bij vervolgmetingen binnen de studies worden steeds nieuwe onderwerpen meegenomen die we kunnen relateren aan psychische gezondheid. Zo blijft NEMESIS nieuwe inzichten opleveren.

Wat levert NEMESIS op?

De gegevens van NEMESIS hebben talloze inzichten opgeleverd over het vóórkomen, ontstaan, beloop en gevolgen van psychische aandoeningen in de Nederlandse bevolking. Deze inzichten zijn mede tot stand gekomen met de inzet van nationale en internationale wetenschappelijke samenwerkingspartners. Veel beleidsmakers, hulpverleners en wetenschappers gebruiken de NEMESIS-resultaten om kennis op te doen of om beleid te maken.

Een aantal voorbeelden van belangrijke resultaten uit de eerste twee NEMESIS-studies zijn:

• Depressie staat bovenaan in de top 5 van psychische én lichamelijke aandoeningen met de hoogste verzuimkosten voor de samenleving.
• Cijfers over suïcidaliteit maken duidelijk dat 113online een goede aanvulling is op het reguliere behandelaanbod voor mensen met psychische problemen.
• Sporten is goed voor de psychische gezondheid. Mensen die sporten hebben minder kans om een psychische aandoening te ontwikkelen. Als mensen die sporten een psychische aandoening hebben, knappen ze er vaker van op dan mensen die niet sporten.
• Mensen die nadelige gevolgen van een economische crisis ervaren (zoals je baan verliezen of een aanzienlijke inkomensdaling ervaren), hebben een duidelijk verhoogde kans om een psychische aandoening te ontwikkelen.
• Cijfers over ‘matched care’ ondersteunen het overheidsbeleid dat heeft ingezet op versterking van de huisartsenzorg met de komst van de praktijkondersteuner huisartsenzorg (POH-) GGZ.
• Preventie van angststoornissen zal hoogstwaarschijnlijk bijdragen aan een vermindering van hart- en vaatziekten.

De NEMESIS-studies zijn ook internationaal gezien uniek. Er zijn wereldwijd wel vergelijkbare studies die psychische problematiek in de bevolking meten, maar longitudinale studies zijn zeldzaam. Daardoor zijn de resultaten van de NEMESIS-studies niet alleen belangrijk voor Nederland, er wordt ook veel over gepubliceerd in internationale wetenschappelijke tijdschriften. Op de pagina met Publicaties staan de nationale en internationale publicaties die op basis van NEMESIS verschenen zijn.