Zorggebruik

Kosten van psychische aandoeningen

Wijzigingsdatum: 03-11-2025

In deze paragraaf:

Op deze pagina laten we zien wat de kosten zijn van psychische aandoeningen in de algemene bevolking. We onderscheiden drie soorten kosten: zorgkosten, productiviteitskosten en reiskosten. Ook kijken we hoe deze kosten zich in 12 jaar tijd hebben ontwikkeld. Hiervoor vergelijken we de kosten tussen 2007–2009 (NEMESIS-2) en 2019–2022 (NEMESIS-3). Er is gebruikgemaakt van gewogen gegevens uit de eerste meting van beide studies (zie ook Over de studie NEMESIS).

De resultaten en methoden zijn uitgebreider beschreven in een internationaal wetenschappelijk paper.

Snel naar:

Jaarlijkse kosten van psychische aandoeningen

Totale kosten
Mensen met een psychische aandoening hebben jaarlijks gemiddeld €5.630 extra zorgkosten, productiviteitskosten en reiskosten dan mensen zonder psychische aandoening. In 2022 kwamen de totale kosten voor de Nederlandse bevolking van 18 tot en met 75 jaar uit op ongeveer €18,8 miljard (zie ook Meer lezen over de kostenberekening). Hierbij is gekeken naar de volgende veelvoorkomende psychische aandoeningen: stemmings-, angst-, middelenstoornissen en ADHD.

Binnen de hoofdgroepen van aandoeningen werden de hoogste extra kosten gevonden bij stemmingsstoornissen (€6.088). De extra kosten bij angststoornissen (€3.663) en middelenstoornissen (€3.601) waren vergelijkbaar. Volwassenen met ADHD hebben gemiddeld €4.405 aan extra kosten per jaar. Van de specifieke aandoeningen binnen de hoofdgroepen zijn een depressieve stoornis (€6.097) en een paniekstoornis (€5.317) geassocieerd met de hoogste extra kosten per persoon.

Uitgesplitst naar type kosten
We onderscheiden drie soorten kosten: zorgkosten, productiviteitskosten en reiskosten.

Zorgkosten
Mensen met een psychische aandoening hebben hogere zorgkosten dan mensen zonder psychische aandoening. Het gaat om gemiddeld €987 extra zorgkosten per jaar. Van de hoofdgroepen van aandoeningen, waren deze extra kosten het hoogst bij mensen met een stemmingsstoornis. Van de specifieke aandoeningen binnen de hoofdgroepen vallen vooral de hoge zorgkosten op bij een bipolaire stoornis (€2.381).

Productiviteitskosten
Mensen met een psychische aandoening hebben gemiddeld €4.536 extra productiviteitskosten per jaar. Bij de hoofdgroepen hangen de stemmingsstoornissen samen met de hoogste productiviteitskosten (€4.743). Een depressieve stoornis (€5.574) is van de specifieke aandoeningen gerelateerd aan de hoogste productiviteitskosten.

Reiskosten
De reiskosten voor patiënten en hun familie maken slechts een klein deel uit van de totale kosten: voor enige psychische aandoening is dit gemiddeld €108 per persoon. Er zijn geen grote verschillen in reiskosten tussen de hoofdgroepen en de specifieke aandoeningen.

Relatieve bijdrage type kosten in totale kosten
Bij angststoornissen en middelenstoornissen maken de productiviteitskosten meer dan 80% uit van de totale kosten. Bij een bipolaire stoornis (48%) en persisterende depressieve stoornis (59%) wegen juist de zorgkosten zwaarder. Over het geheel genomen variëren de zorgkosten van ongeveer 6% tot 59% van de totale kosten, afhankelijk van het type stoornis. Reiskosten vormen slechts een klein deel van de totale kosten: ongeveer 2%.

Meer lezen over de kostenberekening

De zorgkosten zijn berekend op basis van het zelf gerapporteerde aantal zorgcontacten en gebruik van medicatie. Respondenten gaven aan welke zorgverleners zij in het afgelopen jaar hadden bezocht vanwege psychische problemen of alcohol- of drugsproblemen, en hoe vaak zij contact hadden met de zorgverleners. Het zorggebruik is aan alle respondenten gevraagd ongeacht de aanwezigheid van een psychische aandoening. Er is gekeken naar:

(1) consulten bij huisartsen, bedrijfsartsen en praktijkondersteuners huisarts GGZ;
(2) paramedische zorg, zoals fysiotherapie, maatschappelijk werk en wijkverpleging;
(3) specialistische medische zorg, zoals consulten bij niet-psychiatrische specialisten;
(4) geestelijke gezondheidszorg, waaronder psychiaters, psychologen, psychotherapeuten en verslavingszorg; en
(5) dag- of klinische opname in een GGZ-instelling of ziekenhuis.

De totale zorgkosten zijn vervolgens berekend door het gerapporteerde gebruik per type zorg of medicatie te vermenigvuldigen met de eenheidsprijzen uit de Nederlandse Handleiding voor Kostprijsonderzoek​. Ook zijn de medicatiekosten meegenomen. Deze zijn berekend door de kosten per dagelijkste standaarddosis te vermenigvuldigen met het aantal zelf gerapporteerde voorschrijfmaanden.

De productiviteitskosten zijn berekend op basis van zelfrapportage over werk en dagelijks functioneren. Respondenten gaven aan hoeveel dagen zij in de afgelopen 30 dagen volledig verzuimden (niet konden werken of dagelijkse bezigheden uitvoeren), of verminderde productiviteit ervaarden tijdens werk of dagelijkse bezigheden. Voor de kostenberekening is de friction cost method toegepast, waarbij een vaste dagprijs wordt gehanteerd om het productiviteitsverlies te kwantificeren​1.

De reiskosten zijn geschat op basis van de gemiddelde afstand tussen het huis van de respondent en de zorgverlener, en het aantal bezoeken.

Om de extra kosten per aandoening te kunnen berekenen, is in het model gecontroleerd voor de aanwezigheid van eventuele andere psychische en lichamelijke aandoeningen.

Voor de berekening van de totale kosten is uitgegaan van het aantal inwoners van Nederland van 18 tot en met 75 jaar op 1 januari 2022 (12.624.000 inwoners​*​, CBS, 2022). Dit aantal is vervolgens vermenigvuldigd met de prevalentie van psychische aandoeningen (25,9%). Ten slotte is dit aantal vermenigvuldigd met de extra kosten per persoon met een psychische aandoening (€5.630).

Trends in kosten van psychische aandoeningen

Totale kosten
De kosten van psychische aandoeningen in 2007–2009 (NEMESIS-2) zijn vergeleken met die in 2019–2022 (NEMESIS-3). Er is bij de vergelijking gekeken naar de volgende hoofdgroepen van aandoeningen: stemmingsstoornissen, angststoornissen en middelenstoornissen. Om de twee studies goed te kunnen vergelijken, zijn enkele aanpassingen gedaan. Zo wordt nu gekeken naar DSM-IV aandoeningen in de afgelopen 12 maanden bij volwassenen van 18 t/m 64 jaar (zie ook Meer lezen over de berekening van trends).

In 2007-2009 (NEMESIS-2) hadden mensen van 18-64 jaar met een psychische aandoening jaarlijks €7.214 meer zorgkosten, productiviteitskosten en reiskosten dan mensen zonder psychische aandoening. In 2019-2022 (NEMESIS-3) was dit een vergelijkbaar bedrag, namelijk €7.017. Als we kijken naar de hoofdgroepen zien we wel verschillen. Bij stemmingsstoornissen en angststoornissen waren de kosten in 2019–2022 gedaald, terwijl de kosten bij middelenstoornissen juist iets stegen.

Uitgesplitst naar type kosten
We onderscheiden drie soorten kosten: zorgkosten (de zorgcontacten en medicijngebruik), productiviteitskosten (volledig verzuim en/of verminderd functioneren bij werk of dagelijkse bezigheden) en reiskosten (het reizen van en naar zorgverleners).

Zorgkosten
De extra zorgkosten bij mensen met een psychische aandoening namen af van gemiddeld €1.124 in 2007–2009 naar €739 in 2019–2022. Vooral bij stemmingsstoornissen was sprake van een duidelijke daling. Deze daling komt voornamelijk door minder gebruik van dagbehandeling en klinische opname in de geestelijke gezondheidszorg. Daar staat tegenover dat de huisarts vaker wordt bezocht in 2019-2022 dan in 2007-2009. Omdat huisartsenzorg relatief goedkoop is, heeft deze toename echter een minder groot effect op de totale kosten.

Productiviteitskosten
De extra productiviteitskosten voor het hebben van een psychische aandoening nam toe van gemiddeld €6.049 in 2007-2009 naar €6.247 in 2019-2022. De productiviteitskosten namen af voor stemmingsstoornissen (€7.962 vs. €7.101) en angststoornissen (€5.518 vs. €5.207). Bij middelenstoornissen stegen de productiviteitskosten juist (€4.235 vs. €4.619).

Reiskosten
De extra reiskosten voor het hebben van een psychische aandoening van de hoofdgroepen bleven nagenoeg gelijk: gemiddeld €41 in 2007–2009 en €32 in 2019–2022.

Meer lezen over de berekening van trends

Om te zorgen dat de cijfers van NEMESIS-2 en NEMESIS-3 goed vergelijkbaar zijn, zijn enkele aanpassingen doorgevoerd. Zo is gekeken naar DSM-IV-aandoeningen in de afgelopen twaalf maanden, omdat deze in beide studies op dezelfde wijze zijn vastgesteld. Ook is de analyse beperkt tot volwassenen van 18 tot 64 jaar, aangezien deze leeftijdsgroep aan beide studies heeft deelgenomen. Omdat ADHD door de wijzigingen in de DSM niet op een vergelijkbare manier in beide studies kon worden vastgesteld, zijn hiervoor geen trends onderzocht. Verder zijn alleen zorgaanbieders die in beide studies voorkomen meegenomen in de vergelijking, met uitzondering van de POH-GGZ. Deze is alleen meegenomen in NEMESIS-3, omdat de POH-GGZ nog niet bestond ten tijde van NEMESIS-2.

Bij de vergelijking van de zorg-, productiviteits- en reiskosten is in beide studies uitgegaan van de kostenprijzen in 20221. Op deze manier hebben inflatie en andere prijsbepalende factoren geen invloed op de kosten.

De methode voor de kostenberekening is gelijk aan die welke is gebruikt voor het bepalen van de jaarlijkse kosten van psychische aandoeningen (zie ook Meer lezen over de kostenberekening).

Conclusie

Deze studie laat zien dat de extra kosten van psychische aandoeningen aanzienlijk zijn. Bij verreweg de meeste onderzochte aandoeningen vormen productiviteitsverliezen het grootste deel van de totale kosten.
De jaarlijkse totale extra kosten per persoon met een psychische aandoening zijn vergelijkbaar met die van ongeveer twaalf jaar geleden.
Het zorggebruik per persoon met een psychische aandoening is iets gedaald. Het aandeel van de gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg nam af, terwijl de kosten bij de huisarts juist iets hoger uitvielen.

  1. ​*​
    Er is uitgegaan van het aantal inwoners van Nederland van 18 tot en met 75 jaar dat op 1 januari 2022 in particuliere huishoudens of instellingen woonde.

Referenties

  1. [1]
    Zorginstituut Nederland, “Kostenhandleiding: Methodologie van economische evaluaties en referentieprijzen (herziene versie 2024),” Zorginstituut Nederland, Jan. 16, 2024. Available: https://www.zorginstituutnederland.nl/over-ons/publicaties/publicatie/2024/01/16/kostenhandleiding-voor-economische-evaluaties-in-de-gezondheidszorg. [Accessed: Nov. 03, 2025]

Aanvullende informatie

Hoe te verwijzen

    Zorggebruik. NEMESIS. Kosten van psychische aandoeningen.
    . Geraadpleegd op: 03 november 2025. Trimbos-instituut, Utrecht

Accessibility by WAH