Conclusie & duiding

Sociale media en gamen

Vrijwel alle leerlingen zijn (bijna) dagelijks actief op sociale media. Ook het spelen van games is populair, bijna één op de drie leerlingen doet dit (bijna) dagelijks. Voor een beperkte groep leidt dit tot problemen. Bij sociale mediagebruik gaat het daarbij vaker om meisjes en bij gamen zijn het vaker jongens die problemen ondervinden. Er is sprake van problematisch sociale mediagebruik of gamen als er regelmatig sprake is van controle verlies en/of het regelmatig ten koste gaat van meerdere belangrijke leefdomeinen (zoals contact met anderen of hobby’s). Problematisch sociale mediagebruik toonde een piek in 2021 en lijkt in 2023 weer licht te dalen (van 5,3% naar 4,8%), maar het verschil is niet significant. Het problematisch gamen piekte eveneens in 2021 (3,4%) en is in 2023 (2,2%) weer significant gedaald. De piek in 2022 kan waarschijnlijk deels verklaard worden door de coronapandemie (2020-2022) toen gamen en het gebruik van sociale media vaak als alternatieve tijdsbesteding werden gebruikt.

Onder leerlingen van het basisonderwijs (groep 7 en 8) valt op dat het (bijna) dagelijks gebruik van sociale media tussen 2019 en 2023 sterk is toegenomen. In 2019 gebruikte ongeveer de helft (48,5%) dagelijks sociale media, in 2023 is dit gestegen naar bijna twee derde (64,1%). Mogelijk speelt de populariteit van de app TikTok hierbij een rol. Met name tussen 2021 en 2023 vond er in Nederland een enorme toename plaats in, met name jonge, TikTok gebruikers van 1.7 miljoen in 2021 naar 4 miljoen in begin 2023^​1,2​.

Gokken

Sinds 1 oktober 2021 is het mogelijk om online te gokken bij legale aanbieders. Minderjarigen mogen volgens de wet niet gokken omdat zij extra kwetsbaar zijn voor het ontwikkelen van een gokverslaving en het extra lastig is om van een verslaving af te komen als die in de jeugd is ontwikkeld (www.kansspelautoriteit.nl). Ook jongvolwassenen (18-23) worden gezien als een groep die extra bescherming verdient. Gokbedrijven met een vergunning moeten daarom de leeftijd van een speler controleren: onder de 18 mag je niet gokken bij legale aanbieders. In ons onderzoek geeft echter één op de vijftien (6,7%) 12- t/m 16-jarigen toch aan dat zij in het laatste jaar online voor geld hebben gegokt. Het gaat daarbij met name om jongens. Vooral sportweddenschappen zijn populair. Dit relatief hoge percentage minderjarige gokkers wijst erop dat jongeren toch de weg naar het gokken weten te vinden. Uit dit onderzoek weten we niet of zij via accounts van anderen toch bij legaal aanbod uit Nederland spelen of bij illegaal aanbod over de grens. Van beide mogelijkheden zijn er aanwijzingen dat dit gebeurt.

Legale gokbedrijven mogen, onder voorwaarden, reclame maken voor online gokken en ook sponsering is toegestaan. Gokbedrijven mogen hun reclame zeker niet richten op minderjarigen en kwetsbare groepen (waaronder jongvolwassenen) en geen rolmodellen, zoals influencers en (oud-) beroepssporters inzetten (www.kansspelautoriteit.nl). Omdat de oorspronkelijke regels veel ruimte lieten voor advertenties in de openbare ruimte (waaronder winkelstraten, bushokjes, etc.), sportsponsoring en advertenties zijn heel veel jongeren toch bereikt door gokreclames. De reclame is vanaf 1 januari 2023 verder aan banden gelegd, via een verbod op ongerichte reclame voor online gokken. Dat betekent onder andere dat reclame op TV en radio en in kranten en tijdschriften verboden is. Sportsponsoring wordt bovendien afgebouwd, maar bestaat nu (juli 2024) nog wel. Toekomstige metingen zullen meer zicht geven op de effecten van de opening van de online gokmarkt, de brede blootstelling van jongeren en jongvolwassenen aan gokreclames in de laatste jaren en het gokgedrag van jongeren. Ook lopende ZonMw onderzoeken naar o.a. marketing van online gokken, de consequenties voor kwetsbare groepen en de demografische, psychologische en sociale karakteristieken van jongeren die gokken zullen hier hopelijk meer duidelijkheid over geven.