Conclusie & duiding

Sinds 2015 zijn er weinig veranderingen in het cannabisgebruik van scholieren van 12 t/m 16 jaar. Het percentage leerlingen dat tenminste één keer in het leven cannabis heeft gebruikt schommelt rond de 9%, het laatste-jaar gebruik rond de 8% en het laatste-maand gebruik rond de 5%. Over de lange termijn zien we wel een daling. Voor zowel ooit, laatste-jaar en laatste-maand gebruik geldt dat deze tussen 2003 en 2023 bijna zijn gehalveerd.

Onder 12- en 13-jarigen is het gebruik van cannabis beperkt, maar daarna neemt het snel toe met de leeftijd. Er zijn weinig verschillen tussen de schoolniveaus. Alleen op het Vwo lijkt het gebruik wat lager dan op de andere schoolniveaus.

Als scholieren cannabis gebruiken, dan blijft dat voor vier op de tien jongeren (43,4%) beperkt tot één of twee keer in de laatste maand. Een kwart (26,5%) gebruikt echter zeer frequent (≥10 keer in de laatst maand). Dit zijn meer jongens (36,8%) dan meisjes (13,3%).

Wetgeving en beleid

Wat betreft wetgeving en beleidsmaatregelen is er de laatste jaren weinig veranderd. De meest recente maatregel gericht op jongeren is het afstandscriterium (per 1 januari 2014). Dit houdt in dat er in de buurt van scholen geen coffeeshops gevestigd mogen zijn. In 2022 had ongeveer vier op de vijf gemeenten een afstandscriterium opgenomen in het gemeentelijk beleid^​1​. In 10 van de 102 coffeeshopgemeenten waren in 2022 coffeeshops gevestigd die niet aan het door de gemeente gestelde afstandscriterium voldeden^​1​.

Coffeeshops mogen geen cannabis verkopen aan jongeren onder de 18 jaar. Toch zegt 15,3% van de laatste-jaar gebruikers van cannabis dat zij zelf in de laatste 12 maanden wiet of hasj hebben gekocht in een coffeeshop. Dit lijkt een hoog percentage, ook gezien de consequenties voor de coffeeshop als verkoop aan minderjarigen door de politie wordt vastgesteld. In die gevallen kan de gemeente namelijk overgaan tot (tijdelijke) sluiting van de coffeeshop.  In 2022 is één keer een overtreding van de leeftijdsgrens geconstateerd^​1​. Bij een groot deel (42,2%) van de coffeeshopgemeenten is niet bekend hoe vaak er gecontroleerd is. Van de overige gemeenten geven de meesten aan in 2022 één of twee controles per coffeeshop te hebben uitgevoerd. Er zijn ook gemeenten (14,7%) die geen controles hebben gedaan^​1​.

In de afgelopen jaren zijn steeds meer landen overgegaan tot een minder restrictief cannabisbeleid. In Nederland wordt op dit moment een experiment uitgevoerd met de legale productie en aanlevering van cannabis aan coffeeshops (lees meer over het wietexperiment). Onderzoek laat zien dat een minder streng beleid tot een kleine toename in het cannabisgebruik onder jongeren kan leiden^​2​. Mogelijk komt dit omdat jongeren cannabisgebruik minder schadelijk of ‘normaler’ zijn gaan vinden^​3​. De literatuur is echter niet eenduidig, sommige studies vinden geen verhoogd risico op cannabisgebruik onder adolescenten na liberalisering van het beleid^​4​. Daarnaast zijn veruit de meeste studies uitgevoerd in de Verenigde Staten en niet rechtstreeks te vertalen naar de Nederlandse situatie. Nederland heeft namelijk vergeleken met de VS al gedurende een lange periode een relatief liberaal cannabisbeleid. Het wietexperiment in Nederland heeft daarom mogelijk een minder sterk effect op de inschatting van de schadelijkheid en normalisering van cannabisgebruik dan in de VS.

Het blijft belangrijk om het cannabisgebruik onder jongeren te monitoren. Dit geldt ook voor de opvattingen over de schadelijkheid en de acceptatie van het gebruik van cannabis. In een latere, verdiepende publicatie zal worden gerapporteerd hoe deze factoren zich over de tijd hebben ontwikkeld.

Preventie

Er zijn verschillende wetenschappelijk onderbouwde preventieprogramma’s beschikbaar die kunnen worden ingezet ter preventie van cannabisgebruik, zoals het preventieprogramma Helder op School en Moti-4. Het voordeel van deze programma’s is dat zij zich niet uitsluitend op cannabis richten, maar ook inzetbaar zijn voor de preventie van andere middelen of overmatig gamen. Veel scholen zijn namelijk huiverig om expliciet aandacht te besteden aan drugs, omdat zij bang zijn hierdoor een verkeerde naam te krijgen.

Ouders spelen ook een belangrijke rol bij de preventie van cannabisgebruik. Hoewel er wel informatie beschikbare is over middelenopvoeding (bijvoorbeeld via de infolijnen of helderopvoeden.nl) zijn zij vaak handelingsverlegen. De afgelopen jaren zijn ouders vooral aangesproken op hun rol bij het uitstellen van alcoholgebruik. Veel van deze opvoedtips zijn ook toepasbaar op drugsopvoeding. Het is echter maar de vraag of dit voor ouders voldoende duidelijk is. Het is daarom goed om ouders ook hierin gerichte handvatten te geven.