Meer ervaring met vapen dan roken
Leerlingen van groep 7 en 8 van het basisonderwijs hebben meer ervaring met vapen dan met roken (ooit-gebruik 8,2% vs. 1,4%). Het vapen is toegenomen vergeleken met 2019. Ook geeft bijna een kwart van de basisschoolleerlingen aan best of erg makkelijk aan een vape te kunnen komen. Dat is meer dan bij sigaretten. Verder geven de meeste leerlingen aan dat ze denken dat dagelijks vapen best wel of erg schadelijk is en mogen ze zeker niet af en toe vapen van hun ouders.
Ondanks dat de meeste leerlingen geen ervaring hebben met vapen, is het zorgelijk dat een deel van hen, zeker op deze jonge leeftijd, dat wel heeft. De meeste vapes bevatten nicotine, dat zorgt voor een verstoring in de verbinding in de hersenen. Wanneer deze verbindingen niet worden aangelegd, wordt dat ook later niet meer gedaan. Jongeren hebben daardoor op latere leeftijd meer kans op concentratieproblemen of ontwikkelen van een depressie. Lees hier meer over de schadelijke effecten van vapen. Bovendien weten we uit onderzoek dat vapen mogelijk een opstap kan zijn naar het gebruik van gewone sigaretten1.
Lees hier meer over de landelijke ontwikkelingen over vapen op gebied van beleid en preventie.
Eén op de tien leerlingen heeft ooit alcohol gedronken
Van de basisschoolleerlingen heeft één op de tien leerlingen ooit alcohol gedronken en 2,9% drinkt elke maand of vaker alcoholvrije dranken. Leerlingen die weleens alcohol hebben gedronken, krijgen dit meestal van hun ouders. Als we vragen aan leerlingen wat ze van hun ouders zouden mogen, geeft twee op de drie leerlingen aan zeker niet van hun ouders een slokje alcohol te mogen drinken. Verder valt op dat minder leerlingen aangeven zeker niet alcoholvrij te mogen drinken. Het is belangrijk dat ouders het goede voorbeeld geven en duidelijke regels stellen. Ook als het gaat om het ‘proberen’ van een slokje of het drinken van alcoholvrije dranken. Er is nog veel onduidelijk over de rol die alcoholvrije dranken spelen bij jongeren. Het kan ervoor zorgen dat jongeren wennen aan de smaak van alcohol en daardoor sneller de overstap maken naar alcoholhoudende dranken. Daarnaast kan het aanbieden en toestaan van alcoholvrij drinken door jongeren mogelijk helpen bij het normaliseren van alcoholhoudende dranken. Preventiewerkers of de school kunnen ouders ondersteunen in de opvoeding en betrekken bij de preventie van het gebruik van alcohol onder jongeren. Ook kunnen ouders op de website Helderopvoeden terecht voor concrete tips.
De meeste kinderen in het basisonderwijs hebben nog weinig interesse in alcohol drinken, roken en vapen. Omdat voorlichting aan alle leerlingen in het basisonderwijs soms juist averechtse effecten kan hebben, wordt dit niet meer standaard gedaan. Mocht er toch iets op school spelen, kan de school het beste contact opnemen met de regionale GGD of instelling voor verslavingszorg.
Toename in dagelijks sociale mediagebruik en gamen
Het (dagelijks) gebruik van sociale media en het spelen van games is in 2023 toegenomen vergeleken met 2015 en 2019. Leerlingen komen op een steeds jongere leeftijd in aanraking met digitale middelen en sociale media. Het gebruik van sociale media of gamen kan in een gezond leefpatroon passen, zonder nadelige gevolgen. Wel is het van belang dat leerlingen weten hoe ze hiermee om moeten gaan, en hier duidelijke regels vanuit ouders en school krijgen. Het vinden van een gezonde digitale balans is dus belangrijk. Het kennis- en ondersteuningsprogramma Helder op School of de website Netwerk Mediawijsheid, kunnen scholen, professionals en ouders hierbij helpen.
Leerlingen geven een ruime 8 voor hun leven, maar er blijven aandachtspunten
Met de meeste leerlingen van groep 7 en 8 in het basisonderwijs gaat het goed. Ze geven hun leven gemiddeld een ruime acht en vinden het leuk op school. Maar we zien ook aandachtsgebieden. Ruim een kwart van de leerlingen rapporteert problemen met hyperactiviteit of aandacht. Ongeveer een op de vijf rapporteert gedragsproblemen of emotionele problemen en een op de zeven rapporteert problemen met leeftijdsgenoten. Ook zien we dat het percentage leerlingen dat emotionele problemen ervaart is toegenomen tussen 2019 (12,5%) en 2023 (17,1%). Verder blijkt dat ongeveer één op de zeven leerlingen (nogal) veel druk door schoolwerk ervaart. Dat is hoger dan in 2019. Aandacht voor ervaren schooldruk is belangrijk, omdat we weten dat, althans bij leerlingen in het voortgezet onderwijs, druk door schoolwerk samenhangt met mentale problemen2,3. Eerder onderzoek naar de mentale gezondheid onder bovenbouwleerlingen van het basisonderwijs, liet ongeveer een vergelijkbaar beeld zien4.
Hoewel het met de meeste basisschoolleerlingen goed gaat, is aandacht voor hun mentale gezondheid belangrijk. Het versterken en verbeteren van de mentale gezondheid is complex en hangt samen met verschillende factoren; zoals individuele, omgevings- en maatschappelijke factoren (lees meer). Daarom is een duurzame, structurele en integrale aanpak belangrijk. Het kennis- en ondersteuningsprogramma Welbevinden op School kan scholen, gemeenten en GGD’en hierbij helpen. Lees hier meer over de aandachtspunten voor beleid en preventie.
- 1.Schaap J, Troelstra S, Croes E, Willemsen W. Elektronische sigaretten (vapes). Utrecht: Trimbos-instituut; 2023.
- 2.De Looze ME, Cosma AP, Vollebergh WAM, Duinhof EL, De Roos SA, Van Dorsselaer S, et al. Trends over Time in Adolescent Emotional Wellbeing in the Netherlands, 2005-2017: Links with Perceived Schoolwork Pressure, Parent-Adolescent Communication and Bullying Victimization. Vol. 49, Journal of Youth and Adolescence. 2020. p. 2124–2135.
- 3.Kleinjan M, Pieper I, Stevens G, van der Klundert N, Rombouts M, Boer M, et al. Geluk onder druk? – Onderzoek naar mentaal welbevinden van jongeren in Nederland. Trimbos-instituut; 2020.
- 4.Rombouts M, Zondervan A, Scheffers-van Schayck T, Dorsselaer S, Maes M, Stevens G. Welzijn van leerlingen in de bovenbouw van het basisonderwijs. Utrecht: Universiteit Utrecht; 2023.